Η αναγκαιότητα μιας ενθουσιώδους καλλιτεχνικής καθοδήγησης στο σχηματισμό και την ενεργοποίηση δημιουργικών συμμαχιών στις Κάτω Χώρες

των BAVO


1. Δημιουργικές συμμαχίες και καλλιτεχνικό πεδίο

1.1 Η ανάγκη για δημιουργικές συμμαχίες
Τον τελευταίο καιρό, υπάρχει μεγάλη ανάγκη για ένα νέο κοινωνικό όραμα που να λειτουργεί ως υπόβαθρο για τη μεταφορά εξουσίας στο λαό. Μόνο ένα πρωτότυπο όραμα μπορεί να δώσει τέλος στην παλαιού τύπου, ανταγωνιστική θέαση της κοινωνίας. Σύμφωνα με αυτή τη θέαση, καθαρά οριοθετημένα μέρη –«Πολίτες, «Κράτος», «Κεφάλαιο»- ικανοποιούν τις ανάγκες τους, το ένα εις βάρος των άλλων. Μέσα σε ένα τέτοιο πλαίσιο δεν υπάρχει χώρος για την καλλιέργεια κλίματος συνεργασίας μεταξύ των πολιτών, των αρχών και της αγοράς. Η ξεπερασμένη ιδέα του να υπερασπίζεσαι τα συμφέροντά σου, μέσω αντιπαράθεσης με τα συμφέροντα των άλλων, γεννά την αμοιβαία δυσπιστία και κάνει τον κόσμο να κλείνει τα αυτιά του απένανι σε όλα τα ενδιαφερόμενα μέρη.
Για να ξεφύγει κανείς από αυτόν τον απαρχαιωμένο, εχθρικό τρόπο θέασης, αλλά και τις φοβίες ή την παθητικότητα που αναπαράγει, είναι εξαιρετικά εποικοδομητικό να ιδωθεί η κοινωνία ως ένα αλληλένδετο πλέγμα δυνάμεων και συμμετεχόντων, το οποίο επιζητά αδιάκοπα τη συνέργεια, με στόχο την επίτευξη της μέγιστης απόδοσης. Επακόλουθο πλεονέκτημα αυτού του πλαισίου είναι το γεγονός ότι έννοιες όπως «Κράτος», «Κεφάλαιο» ή «Λαός», παύουν πια να υπάρχουν. Αυτές οι αφηρημένες οντότητες, τώρα, καταρρέουν μπροστά σε ένα πλήθος συμμετεχόντων οι οποίοι –ο καθένας στο δικό του λειτουργικό επίπεδο– κατέχοντας μία συγκεκριμένη ειδίκευση, προστρέχουν στις ικανότητές τους και φροντίζουν για τα συμφέροντά τους· συμφέροντα που επιπλέον μπορεί να συμπίπτουν τοπικά και χρονικά με αντίστοιχα άλλων. Με αυτό τον τρόπο, ένας χώρος διαβούλευσης ανοίγεται, με αποκορύφωμα άμεσα αισθήματα ενότητας και εμπλοκής μεταξύ των συμμετεχόντων, οι οποίοι πασχίζουν για μια δημοκρατική λύση μέσα από την οποία όλοι βγαίνουν νικητές.
Αυτό το δυναμικό όραμα της κοινωνικής διαδικασίας είναι εφικτό μόνο στο βαθμό που οι επονομαζόμενες δημιουργικές συμμαχίες γίνονται αντικείμενο μιας ενεργούς διερεύνησης. Όλοι οι πολιτικοί, οικονομικοί και κοινωνικοί συμμετέχοντες θα πρέπει να πειστούν να σταθμίσουν, οικειοθελώς, τις αντίστοιχες ικανότητες και επιθυμίες τους σε σχέση με συγκεκριμένα σχέδια δράσης. Αυτός ο δημοκρατικός συνεταιρισμός επιτρέπει στους διάφορους συμμετέχοντες να εκμεταλλευτούν το δημιουργικό κεφάλαιο, το οποίο οι ίδιοι συλλογικά εκπροσωπούν. Μια δημιουργική συμμαχία προσφέρει την καλύτερη εγγύηση ως προς την κατάκτηση των υψηλότερων κοινωνικών ωφελειών καθώς και τη διατήρηση της εξασφάλισης των ωφελειών αυτών έναντι των ιδιωτικών συμφερόντων των συμμετεχόντων.

1.2 Η καθοδήγηση της τέχνης
Εντούτοις, ο σχηματισμός μιας δημιουργικής συστράτευσης δεν έρχεται με φυσικό τρόπο. Το δυσκολότερο εμπόδιο είναι η ιστορικά εδραιωμένη δυσπιστία που ενυπάρχει μεταξύ των πολιτών, όσον αφορά τη συνεργασία με τους κοινωνικούς εταίρους. Επιπλέον, ο σχηματισμός συμμαχιών παρεμποδίζεται από την «πατερναλιστική» στάση των αρχών και των παραγόντων της αγοράς προς το ανθρώπινο κεφάλαιο. Μολαταύτα, η αντίσταση αυτή εξαφανίζεται τη στιγμή που οι δημιουργικές συμμαχίες τίθενται σε ισχύ και αρχίζουν να αποδίδουν καρπούς. Μόνο στο σημείο που το ανθρώπινο κεφάλαιο αξιοποιείται στο μέγιστο βαθμό, μέσα σε μία δεδομένη δημιουργική συμμαχία, θα μπορέσει η κάθε εμπλεκόμενη πλευρά να αναγνωρίσει την ανεξάντλητη υπεραξία του. Καθαρά και ξάστερα: μία δημιουργική συμμαχία δεν πρέπει απλά να αποκτά σχήμα, πρέπει να τίθεται και πρακτικά σε λειτουργία, έτσι ώστε να αποδίδει.

Για τον καλλιτέχνη επιφυλάσσεται ένας πρωταρχικός ρόλος στο σχηματισμό και την ενεργοποίηση των δημιουργικών συνασπισμών. Ως προς την ικανότητα του ρόλου αυτού θα πρέπει να ληφθούν υπόψη δύο βασικά σημεία του καλλιτεχνικού πεδίου:
1) Πρώτον, η τέχνη κατέχει μία υποδειγματική λειτουργία. Ο σχηματισμός δημιουργικών συμμαχιών αποτελεί –είτε συνειδητά είτε όχι– ουσιαστικό μέρος της καλλιτεχνικής καθημερινής πρακτικής. Οι καλλιτέχνες βρίσκονται σε διαρκή αναζήτηση για ενδιαφερόμενα τρίτα μέρη, που είναι διατεθειμένα να συνεισφέρουν στη διαδικασία της πραγματοποίησης των δημιουργικών τους ιδεών. Ιδιαίτερα στην περίπτωση της επονομαζόμενης «τέχνης στο δημόσιο χώρο», ή τέχνης που πραγματοποιείται σε προβληματικές γειτονιές, είναι σύνηθες οι καλλιτέχνες να συνάπτουν συμμαχίες με τις αρχές (δημοτικές και περιφερειακές), με ημι-κρατικές επιχειρήσεις (οργανισμούς στέγασης), με μετόχους της αγοράς (αναπτυξιακές εταιρείες) καθώς και οργανισμούς που λειτουργούν στις παρυφές του κοινωνικού χώρου (ενώσεις κατοίκων γειτονιών), ως προς την πραγματοποίηση, τη δημόσια στήριξη και τις οικονομικές ανάγκες. Η απίστευτη εφευρετικότητα που επιδεικνύουν οι καλλιτέχνες εμπνέει τους πολίτες και αντανακλάται στο σύνολο της κοινωνίας.
2) Κατά δεύτερον, η τέχνη συνεισφέρει ενεργητικά στη δημιουργία κλίματος εμπιστοσύνης, μέσα στο οποίο το κοινωνικό κεφάλαιο δύναται να επιτρέψει οικειοθελώς την εκμετάλλευσή του. Η τέχνη, ήδη εδώ και πολλά χρόνια, έχει αποτελέσει μια κοινωνική πρακτική, ικανή να προάγει ένα αίσθημα κοινότητας μέσω της παιγνιώδους εξερεύνησης νέων προσφερόμενων δυνατοτήτων. Τελευταία, βιώνουμε μια επιστροφή στην ιδέα αυτή με το διάλογο περί «σχεσιακής τέχνης». Αυτό το καλλιτεχνικό κίνημα χρησιμοποιεί τις δημιουργικές δυνατότητες, ώστε να αναπτύξει μια διαδραστική πλατφόρμα, στην οποία οι πολίτες μπορούν να σχετιστούν μη-ανταγωνιστικά με τους διάφορους συμμετέχοντες που δραστηριοποιούνται στο περιβάλλον τους, όπως συμπολίτες τους επιχειρηματίες, μετόχους της αγοράς και δημόσιες αρχές. Για άλλη μια φορά καλλιτεχνικές πρακτικές που εδράζονται στο δημόσιο χώρο ή σε προβληματικές περιοχές, δείχνουν το δρόμο: μέσα από καλλιτεχνικές δραστηριότητες, ο πληθυσμός βρίσκεται να εμπλέκεται, με τρόπο άμεσο και παιγνιώδη, σε μια δημιουργική συμμαχία με τους μέχρι πρότινος αντιπάλους του, όπως κτηματικές, αναπτυξιακές εταιρίες και κυβέρνηση.

1.3 Πλεονεκτήματα για τον τομέα της τέχνης
Ο φυσικός ρόλος του καθοδηγητή που κατέχει η τέχνη μέσα στις δημιουργικές συμμαχίες ωθεί τους καλλιτέχνες να κατακτήσουν για τους εαυτούς τους μια καλύτερη θέση στην αγορά της τέχνης: η εποχή της άσκοπης καλλιτεχνικής δραστηριότητας έχει παρέλθει. Ο καλλιτεχνικός κόσμος καλά θα κάνει να θυμάται πως ο ευγενικός του αγώνας για τη διαμόρφωση δημιουργικών συμμαχιών δεν πρόκειται να ωφελήσει μόνο στην κοινωνική αλλαγή αλλά κυρίως στη βελτίωση της δικής του θέσης. Εύκολα θα μπορούσε κάποιος να κάνει μία σύνοψη των ποικίλων πλεονεκτημάτων! Ο ρόλος που η λειτουργία της τέχνης παίζει μέσα στις δημιουργικές συμμαχίες πρόκειται να:
- Καταρρίψει τον περιθωριακό της ρόλο μέσα στο κοινωνικό σύνολο.
- Διακόψει τη σχέση εξάρτησης της τέχνης με την άστατη αισθητικιστική επιθυμία του καταναλωτή για καινοτόμα και μεγαλειώδη έργα τέχνης.
- Τερματίσει την κατασκευασμένη ύπαρξη τέτοιων καλλιτεχνικών πρακτικών μέσα σε ένα μη δημοκρατικό σύστημα επιχορηγήσεων.
- Αναδείξει νέες περιοχές καλλιτεχνικής δραστηριότητας και να προσθέσει νέους, εν δυνάμει, πελάτες στα δίκτυα των καλλιτεχνών.
- Πραγματοποιήσει μία ουσιαστική αύξηση της καλλιτεχνικής παραγωγής.
- Αυξήσει τη σφαίρα επιρροής του καλλιτεχνικού πεδίου.
- Συνεισφέρει στην επαγγελματοποίηση της τέχνης.
- Συνεισφέρει στη γενικότερη αναγνώριση της τέχνης ως ανεξάρτητου κοινωνικού παίκτη και ως νέας πρωτοπορίας.

Για κάθε αυθεντικό καλλιτέχνη η επιλογή είναι απλή: αρνείται να τίθεται πλέον στο περιθώριο της παγκοσμιοποίησης και διεκδικεί αποφασιστικά τη νέα ηγεμονία της τέχνης σε μία διαδικασία μεταφοράς εξουσίας στο λαό. Με αυτόν τον τρόπο, ο καλλιτέχνης τερματίζει την υπερτονισμένη φιλοδοξία της τέχνης να απελευθερώσει το λαό από τον επαναστατικό του ρόλο στην εξέλιξη της ιστορίας· αντί να βοηθήσουν το λαό στη διαδικασία χειραφέτησής του, οι καλλιτέχνες αποφάνθηκαν ότι ήταν οι ίδιοι που έπρεπε να φέρουν εις πέρας την κοινωνική αλλαγή. Στο πλαίσιο του ρόλου του, ως εισηγητής δημιουργικών συμμαχιών, ο καλλιτέχνης παρακινεί τον πολίτη να αναγνωρίσει το ίδιο του το δημιουργικό δυναμικό και να κάνει χρήση του κεφαλαίου του μέσα από στέρεες συνεργασίες. Η αποστολή αλλά και η πρόκληση του καλλιτέχνη της πρωτοπορίας είναι να βοηθήσει τους ανθρώπους να βοηθήσουν τον εαυτό τους. Επομένως, η τέχνη έρχεται πιο κοντά από ποτέ στο φυσικό της ρόλο ως «αθέατος διαμεσολαβητής», ένα ρόλο που αφορά το αληθινά επαναστατικό: η τέχνη δημιουργεί τις συνθήκες για κοινωνική αλλαγή χωρίς να επιθυμεί να ορίσει αυτήν, ούτε και να την πραγματοποιήσει.

2. Δημιουργικές συμμαχίες στην πράξη
Προκειμένου να διαμορφώσουν και να ενεργοποιήσουν δημιουργικές συμμαχίες με τρόπο ικανό και αποτελεσματικό, οι καλλιτέχνες θα πρέπει να σεβαστούν μια σειρά από κανόνες που καθορίζουν τις συνθήκες και τα όρια της καλλιτεχνικής δραστηριότητας. Αυτοί οι κανόνες εμπλοκής είναι σημαντικοί, διότι οι δημιουργικές συμμαχίες υποχρεώνουν τον καλλιτέχνη να δρα έξω από τα ασφαλή, θεσμικά όρια του μουσείου ή της γκαλερί. Το νέο εργασιακό πεδίο διαμορφώνεται από το αντισυμβατικό πλαίσιο του δημόσιου χώρου ή των δυσλειτουργικών περιοχών, μέσα στο οποίο, επιτακτικές κοινωνικές καταστάσεις (όπως κοινωνικές αναταραχές) απαιτούν αποφασιστική δράση. Πέραν τούτου, οι καλλιτέχνες δεν είναι δυνατό να επιστρέφουν σε ξεπερασμένες πλέον δομές καλλιτεχνικής δραστηριοποίησης, όπως αυτές που επικαλούνται την «αυτονομία» της τέχνης. Ακόμη, οι καλλιτέχνες θα χρειαστεί να συμβιβαστούν με τη μεγάλη αύξηση των παρακαλλιτεχνικών συμμετεχόντων ως καθοδηγητών των δημιουργικών συμμαχιών, κυρίως σχεδιαστών και αρχιτεκτόνων, εξαιτίας της μεγαλύτερης διαθεσιμότητάς τους και της πιο πειθήνιας στάσης τους.

Αναφορικά με αυτούς τους κανόνες δραστηριοποίησης, αναπτύσσονται τρεις κατηγορίες:
1) Κανονικοποίηση της καλλιτεχνικής πρακτικής μέσω του σχηματισμού συμμαχιών (αυξάνεται η αναγνωρισιμότητα και η συνέπεια).
2) Συγχρονισμός των πολιτικών και καλλιτεχνικών στοιχείων των δημιουργικών συμμαχιών.
3) Αποκλεισμός των περιπτώσεων αθέμιτου ανταγωνισμού και ασαφούς συντονισμού.

Οι κανόνες εμπλοκής προσφέρουν στους καλλιτέχνες μια σειρά από λειτουργικά εργαλεία που καθορίζουν:
Α. πού μπορεί η τέχνη να χρησιμοποιηθεί για την προαγωγή δημιουργικών συμμαχιών.
Β. απέναντι σε ποιον πρόκειται να χρησιμοποιηθεί η τέχνη.
Γ. τι πρόκειται να αναλάβει η τέχνη σε δεδομένες συνθήκες.
Δ. πότε πρόκειται να χρησιμοποιηθεί η τέχνη.
Ε. πώς πρόκειται να χρησιμοποιηθεί η τέχνη για να καλύψει τους επιθυμητούς στόχους.

2.1 Πού (Τόπος)
Κατά τη διαμόρφωση των δημιουργικών συμμαχιών, οι καλλιτέχνες θα πρέπει να επικεντρωθούν αποκλειστικά σε περιοχές σύγκρουσης. Για τον καθορισμό του πεδίου δράσης θα πρέπει πάντα να διερευνάται κατά πόσο μία περιοχή υποφέρει από τα ακόλουθα προβλήματα:
- εγκατάλειψη και καταστροφή του φυσικού περιβάλλοντος.
- έλλειψη κοινωνικής συνοχής και συνεργασίας.
- υψηλά ποσοστά ανεργίας.
- θρησκευτικός φονταμενταλισμός ή/και ακροδεξιός λαϊκισμός.
- αβέβαιη υποστήριξη αναπτυξιακού σχεδιασμού.
- ένταση μεταξύ αυτόχθονων και αλλόχθονων κοινοτήτων.
- xρονοτριβές.

Αποστολή του καλλιτέχνη, μέσα σε τέτοιες συγκρουσιακές καταστάσεις είναι να προκαλέσει όλες τις ομάδες να διερευνήσουν πιθανές εναλλακτικές μέσω της αμοιβαίας διαβούλευσης, καθώς η αγορά και οι αρχές δεν έχουν πλέον ούτε την ικανότητα εστιάσουν αλλά ούτε και τα μέσα ή τη γνώση να επιλύσουν όλα αυτά τα προβληήματα. Την ίδια στιγμή είναι φυσικό οι κάτοικοι να συνεισφέρουν σε μια συλλογική λύση για τα προβλήματα που οι ίδιοι αποτελούν τις αιτίες τους.

2.2 Ποιος (Πληθυσμός-στόχος)
Έχοντας κατά νου τις παραμέτρους που αφορούν την επιλογή τοποθεσίας, οι καλλιτέχνες πρέπει να εστιάσουν σε δύο συγκεκριμένους πληθυσμιακούς στόχους, στους οποίους η αξία της καθοδήγησής τους θα εκδηλωθεί στο μέγιστο βαθμό.
1) Κοινωνικο-οικονομικά αδύναμες ομάδες: ομάδες ιστορικά γνωστές για την έλλειψη δημιουργικότητας και επιχειρηματικότητάς τους. Στο παρελθόν έχουν κατορθώσει να ξεγλιστρήσουν εύκολα χάρη στην κυβερνητική προστασία. Ως αποτέλεσμα του νέου συνεργασιακού δεσμού μεταξύ κυβέρνησης και αγοράς, αυτό δεν αποτελεί πλέον επιλογή. Η πρόκληση για την τέχνη είναι ακριβώς να καταστήσει αυτές τις συγκεκριμένες κοινότητες υπεύθυνες για την ίδια τους την ύπαρξη και να τις ενεργοποιήσει στο πλαίσιο των δημιουργικών συμμαχιών.
2) Ομάδες ταχείας ανάφλεξης: ομάδες, οι οποίες εξαιτίας είτε πολιτικών είτε θρησκευτικών πεποιθήσεων, αγκιστρώνονται με φανατισμό σε μια ανταγωνιστική θέαση του κόσμου. Καθώς οι άλλες κοινωνικές ομάδες (κυβέρνηση ή αγορά) εμφανίζονται εξ ορισμού ως ο «Άλλος» που σαμποτάρει τη βελτίωση της θέσης τους και που επομένως πρέπει να αφανισθεί στη βάση του, αυτές οι ομάδες επιδεικνύουν ένα μη-συνεργατικό πνεύμα. Εδώ, η πρόκληση για την τέχνη βρίσκεται στο να παρακάμψει το «εμείς-εναντίον-εκείνων» συναίσθημα, καταδεικνύοντας πώς οι δημιουργικές συμμαχίες διαμορφώνουν μια ιδανική πλατφόρμα για την προάσπιση των συμφερόντων των ιδιωτικών συμφερόντων.

2.3 Τι; (Έργο)
Η αποστολή των καλλιτεχνών στη διαμόρφωση και ενεργοποίηση των δημιουργικών συμμαχιών αφορά ένα έργο που επιτελείται σε τέσσερις φάσεις:
1) Οι καλλιτέχνες πρέπει να διαρρήξουν τη φυσική δυσπιστία των πολιτών κάνοντάς τους γνωστές, με ανάλαφρο και αυθόρμητο τρόπο, τις αμέτρητες δυνατότητες που μπορούν να τους προσφέρουν οι δημιουργικές συμμαχίες.
2) Οι καλλιτέχνες θα πρέπει να ευαισθητοποιήσουν την αγορά ως προς το κρυφό κεφάλαιο των πολιτών και να την κινητοποιήσουν, ώστε να παρέχει πίστωση σε νέες, αυθόρμητες, ιδιωτικές πρωτοβουλίες.
3) Οι καλλιτέχνες θα πρέπει να παρακινήσουν την κυβέρνηση να σκεφτεί πέρα από τις δυνατότητες οργάνωσης μιας κοινοτικής συμμετοχής και να δημιουργήσει δημόσια υποστηρικτικά δίκτυα, αξιοποιώντας όλες τις χρήσιμες, δημιουργικές ιδιωτικές πρωτοβουλίες πολιτών στους κόλπους της.
4) Οι ίδιοι οι καλλιτέχνες θα πρέπει να μάθουν πλέον να μην παραδίνονται σε συγκινησιακές αντιδράσεις όπου γίνεται λόγος για την αυτονομία του καλλιτεχνικού πεδίου, αλλά να ισορροπούν μεταξύ αυτονομίας και εξυπηρετικότητας, προς χάριν μιας γεμάτης παραγγελιών ατζέντας.

2.4 Πότε; (Χρόνος και μέσα)
Οι τακτικές που θα ακολουθήσουν οι καλλιτέχνες εξαρτώνται σε μεγάλο βαθμό από τη στάση που θα κρατήσει ο πληθυσμός-στόχος, κατά τη διαδικασία σχηματισμού των δημιουργικών συμμαχιών. Αναφορικά με αυτή τη στάση, μπορούν να αναγνωριστούν πέντε επίπεδα (καθοδική κλίμακα μέτρησης σύμπνοιας των πολιτών), το καθένα από τα οποία συμπληρώνεται με μία πρόβλεψη ως προς την πρακτική που ο καλλιτέχνης καλείται να ακολουθήσει.
- Επίπεδο 1: πειθήνιο (συνεργατικό): ο αστικός πληθυσμός συμμερίζεται την αναγκαιότητα των δημιουργικών συμμαχιών και συμμετέχει στην ανάπτυξή τους στην πράξη. Δεν γίνεται χρήση συγκεκριμένων καλλιτεχνικών πρακτικών.
- Επίπεδο 2: αντιδραστικό (παθητικό): ο αστικός πληθυσμός αντιστέκεται στις δημιουργικές συμμαχίες σε ένα ιδεολογικό επίπεδο, αλλά τους αναπτύσσει στην πράξη. Εκτός από επαγρύπνηση, δεν χρησιμοποιείται καμία ιδιαίτερη καλλιτεχνική πρακτική.
- Επίπεδο 3: αντιδραστικό (ενεργητικό): ο αστικός πληθυσμός αρνείται να αναπτύξει δημιουργικές συμμαχίες στην πράξη. Χρήση στοχευμένων καλλιτεχνικών δράσεων προτροπής, ώστε να διατηρηθεί ο έλεγχος:
- • οργάνωση καλλιτεχνικών φεστιβάλ στις συνοικίες
- • αύξηση της φυσικής παρουσίας των καλλιτεχνών
- • εισήγηση ενδεικτικών, πιλοτικών σχεδίων δράσης στο πλαίσιο των δημιουργικών συμμαχιών
- Επίπεδο 4: επιθετικό (έμπρακτο): ο αστικός πληθυσμός αντιστέκεται έμπρακτα στις δημιουργικές συμμαχίες χωρίς να διαπερνάται από τα προστάγματα της λογικής. Χρήση αμυντικών τακτικών, ώστε να τεθεί σε κανάλια η απειλή:
- • δημιουργία πλατφόρμας μέσα στην οποία οι προβληματικές ομάδες να μπορούν να εκφραστούν
- • ενσωμάτωση των τοπικών αισθητικών γνωρισμάτων στην επικοινωνία
- • χειραγώγηση των εμποδίων μέσα από εκτοπίσεις πληθυσμιακών ομάδων και επενδύσεις σε προσφερόμενα «ανοίγματα» στην αγορά ακινήτων, μέσω αναπλάσεων στην ευρύτερη περιοχή.
- Επίπεδο 5: επιθετικό (ζημιογόνο): ο πληθυσμός είναι προετοιμασμένος κάνει χρήση βίας ή/και να προκαλέσει φθορές σε περιουσίες και ανθρώπους, προκειμένου να αντισταθεί στις δημιουργικές συμμαχίες. Από αυτό το σημείο και πέρα, οι καλλιτεχνικές τακτικές δεν επαρκούν, καθώς επιδεικνύουν έλλειψη σε προγράμματα προσαρμοσμένα σε επιθετικές καταστάσεις. Σε αυτές τις περιπτώσεις, κρίνεται θεμιτό, ο πληθυσμός να ελέγχεται μέσω της χρήσης μη καλλιτεχνικών, κατασταλτικών αστυνομικών δράσεων.

2.5 Πώς;
Έχοντας κατά νου τη μοναδική, φιλοπροοδευτική προσέγγιση που επιδεικνύουν με τόση ιδιαιτερότητα οι Ολλανδοί καλλιτέχνες, δεν προκαλεί έκπληξη το γεγονός ότι εδώ ο καλλιτεχνικός χώρος έχει οργανωθεί κατά τέτοιον τρόπο, ώστε να τυποποιεί τις πρακτικές του μέσα στις δημιουργικές συμμαχίες, μέσω του Κώδικα του Ρότερνταμ. Αυτός ο κώδικας αναφέρεται σε μια σειρά από κανόνες ενστικτωδώς κατανοητούς από κάθε εμπλεκόμενο καλλιτέχνη.

Ο Κώδικας του Ρότερνταμ
1. Ποτέ μην προσεγγίζεις το στόχο σου κατευθείαν· χρησιμοποίησε μεταφορές και υπεκφυγές.
2. Πάντα να νομιμοποιείς μια παρέμβαση με καθαρά εικαστικούς όρους. Σε περιπτώσεις σύγκρουσης συμφερόντων, δώσε έμφαση στο γεγονός ότι η σχετική αυτονομία της τέχνης διαμορφώνει την ίδια τη συνθήκη για την παραγωγή της στο κοινωνικό πλαίσιο.
3. Απόρριψε την ανταγωνιστική νοοτροπία. Ανταποκρίσου με πρακτικές στιβαρές, εναλλακτικές, που μπορούν να παράξουν άμεσα και αξιόπιστα αποτελέσματα.
4. Σαγήνευσε φίλους και εχθρούς καταρρίπτοντας τα συνήθη κλισέ που χαρακτηρίζουν τους καλλιτέχνες (σοβαροί, διανοούμενοι, απαθείς). Άσε τον εαυτό σου να αναγνωριστεί μέσω μιας πραγματιστικής, εύκολα κατανοήσιμης, στάσης.
5. Ποτέ μην παίρνεις ξεκάθαρη θέση σε μια κοινωνική κατάσταση (κάθε πλευρά έχει πάντα κάπου δίκιο). Βασίσου στην αμφισημία της καλλιτεχνικής πρακτικής.
6. Αναγνώρισε σε κάθε αντίπαλο μία εν δυνάμει ενδιαφέρουσα συμμαχία από πλευράς συνεργασίας ή χρηματοδότησης. Επένδυσε σε παγκόσμια θέματα, όπως αειφόρος ανάπτυξη, κοινωνική συνοχή και εθνικό συμφέρον.
7. Απόφυγε την υπόνοια ότι αποτελείς την κινητήριο δύναμη πίσω από τις παρεμβάσεις σου (οι επονομαζόμενες «ατομικές δράσεις»). Καλλιέργησε την εντύπωση ότι απλά προσβλέπεις σε ήδη υπάρχουσες διαδικασίες.
8. Διεκδίκησε ένα ρόλο που να μοιάζει ανορθόδοξος, τόσο στον κόσμο της τέχνης όσο και στον κόσμο εκτός αυτής, αποφεύγοντας έτσι την εύκολη ταυτοποίηση ή κριτική κι από τις δύο πλευρές.
9. Ποτέ μη δρας με βάση συγκεκριμένες, προκαθορισμένες ιδέες ή επικρατούσες ιδεολογίες. Σε κάθε περίπτωση διατήρησε μια απόσταση ασφαλείας.
10. Μη ρισκάρεις εκτός πεδίου. Θυμήσου ότι η τέχνη είναι και παραμένει μόνο ό,τι μπορεί να κάνει ένας άνθρωπος στηριζόμενος στα χέρια του.

[...]

Πρωτότυπο κείμενο: The necessity of enthusiastic artistic leadership in the formation and activation of creative coalitions in the Netherlands
Στο διαδίκτυο (αγγλ.): http://www.bavo.biz/texts/view/129

Μετάφραση: Χριστίνα Σγουρομύτη, 2009

ΕΠΙΣΤΡΟΦΗ